NGÀY XUÂN NÓI CHUYỆN CỎ HOA

Hoa lan: Vương giả chi hoa

Phong lan là một loài hoa được mệnh danh “Vương giả chi hoa”. Loài hoa vương giả vì vẻ đẹp hoàn mỹ và cũng vì là loài hoa quí hiếm. Hơn nữa do ngày xưa hoa lan chỉ có trong các vườn Thượng uyển của vua và  các quan, nên là hoa của các bậc vương giả.

Ngày nay nhờ khoa học kỹ thuật phát triển, người ta đã nhân giống bằng nhiều cách, khiến cho cây lan đã rất phổ biến; tất cả đều được sản xuất trong môi trường lý tưởng, trong phòng thí nghiệm; trong đó cách gieo hạt (nhân giống hữu tính) và cấy mô (nhân giống vô tính) để cho ra hàng triệu cây trong một thời gian ngắn. Ngành trồng hoa lan đã biến thành một ngành nông nghiệp phát triển thu lại nguồn ngoại tệ đáng kể cho đất nước. Các nước chung quanh ta, đứng đầu là Thái Lan, rồi đến Singapore, gần đây còn có thêm Malaysia là những nước chia nhau thị phần lớn nhất về hoa lan trên thị trường thế giới.

Ở Thái Lan nhiều khu vực nông dân trồng hoa lan rộng lớn và dễ dàng như chúng ta trồng lúa, và đặc biệt họ làm hết tất cả các công đoạn, gieo cấy mô, trồng thành vườn, và tiêu thụ (xuất khẩu).

Ở Việt Nam, ngành nuôi trồng hoa lan tuy mới phát triển, nhưng cũng đã có rất nhiều cá nhân và doanh nghiệp thành công, tài sản được định giá vài chục tỉ đồng. Nếu chúng ta có phương án đúng đắn thì ngành nông nghiệp trồng hoa sẽ hứa hẹn một tương lai sáng sủa cho “nông dân trí thức”.

Khi chưa làm quen và tiếp cận loài hoa này có thể bạn sẽ thờ ơ, nghĩ rằng hoa nào cũng là hoa đẹp, nhưng khi quen biết rồi thì bạn sẽ bị thu hút về vẻ đẹp đặc trưng, bền bỉ, thiên hình vạn trạng của hoa lan. Hoa lan trở thành là loài hoa quý ngoài vẻ đẹp kiêu sa rực rỡ, “hương sắc vẹn toàn”, còn có một đặc tính nổi bật nhất là đời sống của mỗi đóa hoa rất bền, không phải “sớm nở tối tàn”. Thông thường một nụ hoa từ ngày nở đến ngày tàn khoảng hơn 10 ngày, và một cành hoa, gồm nhiều nụ tiếp nối nhau sẽ khoe sắc đẹp đến hàng tháng.

Trong bài viết ngắn này, tôi không có tham vọng viết như một nhà nghiên cứu, vì sách viết về hoa lan đã có rất nhiều, các chuyên gia viết dài vì phải đi sâu chuyên môn. Tôi chỉ xin có đôi nét, chủ yếu là giới thiệu cho các bạn mới làm quen với việc trồng hoa lan hay chưa biết gì nhiều ngoài  việc thấy và “cảm”  được vẻ đẹp mỹ miều của nàng hoa cành vàng lá ngọc này.

Để các bạn dễ tiếp cận tôi xin bắt đầu bằng việc phân loại cây lan.

Cây lan mang họ Orchid, thuộc thân thảo.

Ngoài nguồn gốc là lan rừng thì nhóm lan lai tạo hoặc cấy mô chiếm đến 90% số cây lan bạn thấy trên thị trường.

1. Phân loại theo “phong cách sống”. Lan chia thành hai nhóm:

- Nhóm Phong lan: phát triển và bám trên một giá thể khác như trên một nhánh cây ở trong rừng, nhưng KHÔNG phải bám để hút chất dinh dưỡng của cây chủ như cây chùm gửi. Vì vậy bạn cũng sẽ không ngạc nhiên khi thấy các giá thể mà cây lan bám vào có thể là một cành cây khô, một giò lan trong chậu sành chứa than củi, hay giá thể là “mốp xốp”, nói chung là bất cứ thừ gì giữ được độ ẩm.

- Nhóm Địa lan: sống trên lớp cây lá mục trên mặt đất trong rừng.

Tất cả các cây lan có khả năng hấp thu mạnh chất dinh dưỡng qua lá (và tất nhiên qua rễ). Chất dinh dưỡng cây lan tổng hợp được cung cấp từ thiên nhiên hoặc do ta bón phân tiếp sức cho cây.

2. Phân loại theo hình “hình dạng” và đặc tính, cách phát triển cây nhánh. Ta cũng chia chúng ra hai nhóm:

- Nhóm đơn thân: cây chỉ có một thân thẳng ít ra nhánh (chỉ ra nhánh khi trên ngọn có “vấn đề” hay cây quá “sung”hoặc đạt được độ cao vài ba mét. Loại này cành hoa phát triển thành một vòi ở bên nách lá. Gồm có: Vanda, Mokara, Hồ Điệp, Ngọc Điểm…(chèn hình)

Mokara.

Hồ điệp.

 - Nhóm đa thân: cây mọc thành bụi như bụi lúa, bụi xả, gồm: Dendrobium (Đăng lan), Vũ nữ, Địa lan…khi đạt độ trưởng thành thì cây sẽ phát hoa; cành hoa ở trên ngọn như bụi lúa, nếu cây “sung” thì  sau đó cây có thể mọc các cành hoa lần thứ hai bên nách lá, như cây lúa trỗ “bông lúa chét”vậy. (chèn hình Dendro, vũ nữ, Địa lan…)

Vũ nữ.

Địa lan.

Riêng mỗi một nhóm Dendro thì cũng có đến hàng trăm ngàn giống mang đặc điểm khác nhau về hình dạng hoa, màu sắc hoa không thể kể hết,  ấy là nhờ kỹ thuật lai tạo bằng phương pháp thụ phấn, như ngày nay người ta không thể đếm hết có bao nhiêu giống lúa. Phương pháp thụ phấn có ưu điểm là cho ra giống mới, hoa đẹp, siêng trỗ hoa, trỗ hoa bất kỳ mùa nào và hơn hết là lưu giữ được những đặc tính tốt trong “gen” của bố mẹ như sức chịu đựng khô hạn, sức kháng bệnh, ngoài ra phương pháp này còn có khi đột biến cho ra vài giống lan mới xuất sắc, hoàn toàn mới lạ.

Có bạn nói: Cây lan khó trồng và hay đỏng đảnh y như một nàng công chúa; vì sau khi mua cây lan về, hoa tàn rồi cây cũng tàn dần luôn. Khi hỏi và xem lại thì biết suốt mùa khô sau Tết,  lâu lâu bạn ấy chỉ ban ơn cho cây tí nước, sau khi trỗ hoa, cây bị chủ nhà cho… nhịn ăn nhịn uống, mà cây còn sống lay lắt đến mùa mưa thì chúng ta nên nể phục sức chịu đựng của cây là đúng hơn.

Nhưng dù sao, đã là “công nương”, là “quý tộc” thì hoa lan cũng phải được cưng chiều tí chút. Bạn sẽ được đền bù xứng đáng, cho dù bạn là người chủ trương “thưởng hoa” không phải tính chuyện kinh doanh.

Khi Xuân về, hay sau lúc làm việc mệt nhọc ngắm hoa, lòng ta sẽ nhẹ nhàng hơn và có thể bay bổng với hoa hay cả người và hoa cùng hòa thành một.

NGUYỄN VĂN HÒA
(TP.HCM 1-2-2011)